Μέ τόν ὅρο Μυστήρια ἀναφερόμαστε στίς θεοσύστατες τελετές τῆς Ἐκκλησίας πού εἶναι ἀπαραίτητες γιά τή σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι θεοσύστατα ἐπειδή τά ἵδρυσε εἴτε ὁ ἴδιος ὁ Θεάνθρωπος, εἰτε οἱ Ἀπόστολοι βασισμένοι στίς πράξεις καί τή διδασκαλία τοῦ Κυρίου, καί ὁδηγούμενοι από τό Άγιο Πνεύμα. Οἱ τελετές αὐτές ἔχουν σκοπό τόν ἁγιασμό τῶν μελῶν τῆς ἐκκλησίας καί τήν ἕνωσή τους μέ τόν Οὐράνιο Πατέρα. Τά μυστήρια εἶναι ἀγωγοί ψυχικῆς ἀνακαίνισης καί πνευματικῆς ζωῆς πού ὁδηγεῖ στήν σωτηρία τῆς ψυχῆς.
Ὀνομάζονται Μυστήρια ἐπειδή αὐτό πού μεταφέρουν εἶναι μυστικό καί ἀθέατο στούς φυσικούς ὀφθαλμούς, δηλ. ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ἀντιληφθεῖ μέ τίς ἐξωτερικές του αἰσθήσεις τή μεταβίβαση καί λειτουργία τῆς χάριτος στήν ψυχή του. Κατά συνέπεια, ὅλα τά μυστήρια ἔχουν διπλό χαρακτήρα, ἐξωτερικό καί ἐσωτερικό, πού ἀποτελεῖ τό διακριτικό χαρακτηριστικό τοῦ κάθε μυστηρίου. Σύμφωνα μέ τό χαρακτήρα αὐτό, τά μυστήρια εἶναι ταυτόχρονα ὁρατά καί ἀόρατα.
Τά μυστήρια τελοῦνται μόνο ἀπό τούς κληρικούς, τόν πρεσβύτερο καί τόν ἐπίσκοπο πού ἔχουν ἀποστολική διαδοχή. Κατά τήν τέλεση τῶν Ἱερῶν μυστηρίων οἱ εὐχές ἀναγινώσκονται στό τρίτο ἑνικό πρόσωπο. Αὐτό δείχνει ὅτι ὁ τελέσας εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός.
Σύμφωνα μέ τόν κλασσικό ὁρισμό τῶν μυστηρίων, τά μυστήρια στήν Ὀρθόδοξη ἐκκλησία ἀριθμοῦνται σέ ἑπτά. Ὁ ἀριθμός τῶν ἑπτά μυστηρίων, στήν παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας ἀναφέρεται γιά πρώτη φορά τόν 13ο αἰῶνα. Ἀρκετοί πατέρες τῆς Ἐκκλησίας δέν προβαίνουν σέ καμία καταμέτρηση τῶν μυστηρίων, ἤ τήν ἀποφεύγουν. Ἀρίθμηση τῶν ἑπτά μυστηρίων ἔχουμε στήν σύνοδο τοῦ 1274 στή Λυών.
Αὐτά εἶναι:
1. Βάπτισμα: Τό Ἱερό Βάπτισμα ἀναγεννᾶ πνευματικά τόν ἄνθρωπο. Εἶναι μιά ὑποχρεωτική πράξη γιά ὅποιον ἐπιθυμεῖ νά γίνει χριστιανός, πού πραγματοποιεῖται μέ τριπλή κατάδυση σέ νερό, στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδας καί δι’ αὐτοῦ, ὁ ἄνθρωπος καθαίρεται ἀπό κάθε ἁμαρτία. Τελεῖται μόνο μιά φορά.
2. Χρῖσμα: Τό Χρῖσμα εἶναι τό μυστήριο πού σφραγίζει μέ τίς δωρεές καί τά χαρίσματα τοῦ παναγίου Πνεύματος τή νέα πνευματική ζωή, πού ἀρχίζει μέ τό βάπτισμα καί συνεχίζεται μέ ἕνα βίο θεοφιλῆ καί φιλόχριστο. Ἐπίσης τό μυστήριο αὐτό δέν ἐπαναλαμβάνεται.
3. Μετάνοια: Ἡ Μετάνοια εἶναι τό ἱερό μυστήριο πού ἀποκαθιστᾶ τήν πνευματική ὑγεία τῆς ψυχῆς, ὅταν αὐτός πού μετανιώνει εἰλικρινά γιά τ’ ἁμαρτήματα του καί τά ἐξομολογεῖται στόν πνευματικό τῆς ΄Εκκλησίας λειτουργό, λαμβάνει ἄφεση ἁμαρτιῶν, γινόμενος καί πάλι φίλος καί τέκνο ἀγαπητό τοῦ Θεοῦ. Τό μυστήριο αὐτό ἐπαναλαμβάνεται, ἀνάλογα μέ τίς πνευματικές ἀνάγκες τῶν πιστῶν.
4. Θεία Ευχαριστία: Ἡ Θεία Εὐχαριστία μᾶς τρέφει μέ τό σῶμα καί τό αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί μᾶς ἑνώνει μέ τόν Θεό. Οἱ πατέρες, μᾶς συνιστοῦν τήν συχνή συμμετοχή στήν θεία Εὐχαριστία, διότι αὐτή μεταδίδεται εἰς ἄφεση ἁμαρτιῶν καί ζωήν αἰώνιον.
5. Ἱερωσύνη: Ἡ Ἱερωσύνη εἶναι τό ἱερό μυστήριο πού χορηγεῖ διά τῆς χειροτονίας τούς κληρικούς τῆς Ἐκκλησίας. Τό μυστήριο αὐτό δέν εἶναι ἐπαναλαμβανόμενο. Δόθηκε ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό στούς Ἀποστόλους καί τελικά τούς ἐπισκόπους. Τό μυστήριο τῆς Ἱερωσύνης τελεῖται μόνο ἀπό τόν ἐπίσκοπο.
6. Γάμος: Ὁ Γάμος εἶναι τό μυστήριο, διά τοῦ ὁποίου δημιουργεῖται, εὐλογεῖται καί ἁγιάζεται ἡ οἰκογένεια. Κατ’ οἰκονομία, τό μυστήριο ἐπαναλαμβάνεται μέχρι τρεῖς φορές.
7. Εὐχέλαιο: Τό Ἅγιον Εὐχέλαιο εἶναι τό μυστήριο πού παρέχει τή σωματική καί ψυχική ἴαση στά ἀσθενοῦντα μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μποροῦμε νά τό τελέσουμε ὅποτε θέλουμε. Δέν ὑπάρχει κανένας περιορισμός ὡς πρός τό χρόνο τῆς τελέσεως τοῦ μυστηρίου.
Στήν ὀρθόδοξη θεολογία καί ζωή, τά μυστήρια ἀποτελοῦν τίς πύλες διά τῶν ὁποίων ὁ ἄνθρωπος ἀντικρύζει τόν Θεόν.
Στό παρόν κείμενο θά ἀναφερθοῦμε στό ἱερό μυστήριο τῆς Βάπτισης. Τό ρῆμα «βαπτίζω» σημαίνει βυθίζω στό νερό. Ἀρχή καί κέντρο ὅλων τῶν μυστηρίων τῆς Ἐκκλησίας μας, εἶναι τό Ἅγιο Βάπτισμα, διότι μ’ αὐτό ὁ ἄνθρωπος γίνεται χριστιανός, μέλος τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Συστατική γενέθλια πράξη τοῦ βαπτίσματος εἶναι ἡ βάπτιση τοῦ Κυρίου ἀπό τόν Ἰωάννη τόν Πρόδρομο στόν Ἰορδάνη ποταμό. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός πρίν ἀπό τήν Ἀνάληψή Του, παρήγγειλε στούς μαθητές Του λέγοντάς τους: «Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τά ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτούς εἰς τό ὄνομα τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» (Μάτθ. 28,19). Τό Βάπτισμα, λοιπόν, εἶναι θεμελιωμένο στή ζωή καί τή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ καί γι’ αὐτό ἀποτέλεσε ἀπό τά πρῶτα χριστιανικά χρόνια τό μυστήριο μέ τό ὁποῖο ὁ ἄνθρωπος λαμβάνει τή χάρη τοῦ Θεοῦ, ἀναγεννιέται καί γίνεται κοινωνός τῆς νέας ζωῆς πού ἐγκαινίασε ὁ Χριστός μέ τή Σάρκωση, τή Βάπτιση, τή Σταύρωση καί τήν Ἀνάστασή Του.
Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μᾶς διδάσκει: «ἐάν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καί Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (Ἰωάν. γ΄5). Στήν κολυμβήθρα, λοιπόν, γεννιέται ὁ νέος ἄνθρωπος. Μέ τό βάπτισμα ὁ βαπτιζόμενος ἀπαλλάσσεται ἀπό τό προπατορικό ἁμάρτημα καί δέχεται ὡς θεία δωρεά τή ζωή καί τό φῶς τοῦ Χριστοῦ, πρᾶγμα πού τόν καθιστᾶ ὑπεύθυνο φύλακα καί ἐργάτη τῶν ἐντολῶν Του. Ἔτσι τό Βάπτισμα δέν εἶναι μία πράξη μαγική, ἀλλά μία δυνατότητα πού γιά νά καρποφορήσει ἀπαιτεῖ τόν προσωπικό ἀγῶνα. Ἐπειδή ὅμως, τό νήπιο δέν ἔχει ἐπίγνωση τῆς σημασίας τοῦ Μυστηρίου, ἐναπόκειται στούς γονεῖς καί στόν ἀνάδοχο νά καθοδηγήσουν τόν βαπτιζόμενο στό δρόμο τοῦ Χριστοῦ μέ τίς συμβουλές καί τίς παραινέσεις τους, προπάντων ὅμως μέ τό παράδειγμά τους. Γιά τοῦτο τόν λόγο ὁ ρόλος τοῦ ἀναδόχου εἶναι σημαντικός. Ὁ νονός, ὡς ἐκπρόσωπος τοῦ βρέφους, δεσμεύεται νά διδάξει σέ αὐτό τίς ἀρχές τῆς Ὀρθόδοξης Χριστιανικῆς ὁμολογίας, γιά τοῦτο ἐπιβάλλεται νά εἶναι ὀρθόδοξος.
Τό ὄνομα πού δίνουμε στό παιδί κατά τήν ὀγδόη μέρα, εἶναι σημαντικό διότι εἶναι δηλωτικό τῆς προσωπικότητάς μας καί τῆς χριστιανικῆς μας ταυτότητας. Σημαίνει ἀκόμη ὅτι ἡ Ἐκκλησία, μᾶς ἐντάσσει στήν κοινωνία τῶν ἁγίων, τῶν ὁποίων ὁ κάθε ἕνας ἀπό ἐμᾶς φέρει καί ἕνα ὄνομά τους, καί θέτει σάν στόχο καί ὅραμα τή μεταμόρφωση τῆς ζωῆς μας καί τήν προοπτική γιά τήν οὐράνια βασιλεία τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Ἔτσι κάθε φορά πού γιορτάζουμε τά ὀνομαστήριά μας ἀνανεώνουμε συγχρόνως καί αὐτήν τήν ἐλπίδα.
Ἔτσι, τό μυστήριο τοῦ βαπτίσματος εἰσάγει τόν ἄνθρωπο στήν Ἐκκλησία καί τόν ἀναγεννᾶ πνευματικά. Εἶναι μία ὑποχρεωτική πράξη γιά ὅποιον ἐπιθυμεῖ νά γίνει χριστιανός, ἡ ὁποία πραγματοποιεῖται μέ τριπλῆ κατάδυση σέ νερό, στό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδας καί δί αὐτοῦ, ὁ ἄνθρωπος καθαρίζεται ἀπό κάθε ἁμαρτία. Τό μυστήριο τοῦτο τελεῖται μόνο μία φορά στή ζωή τοῦ κάθε ἄνθρωπου, δηλ. δέν ἐπαναλαμβάνεται. Πρίν τόν 6ον αἰῶνα ἡ βάπτιση γινόταν σέ μεγάλη ἡλικία τήν ὥρα τῆς Θείας Λειτουργίας, ἀλλά ἐπεκράτησε σήμερα νά γίνεται στήν παιδική ἡλικία διότι πολλά παιδιά πέθαιναν ἀβάπτιστα.
Τό ἁγιασμένο λάδι πού χρησιμοποιεῖται θεραπεύει τά τραύματα τῆς ἁμαρτίας, καί θωρακίζει τά σώματα τῶν ἀθλητῶν τοῦ Χριστοῦ. Τό νερό εἶναι σύμβολο τοῦ καθαρισμοῦ λόγῳ τῆς φυσικῆς του ἰδιότητας νά καθαρίζει, σύμβολο τῆς ζωῆς, γιατί χωρίς αὐτό ζωή δέν ὑπάρχει, καί σύμβολο τοῦ θανάτου, ἐπειδή πνίγει, σκοτώνει καί ἐκμηδενίζει.
Τό βάπτισμα μέ τή δύναμη τοῦ ἁγίου Πνεύματος γίνεται πνευματικό καί ἅγιο, ἱκανό νά ἁγιάζει κάθε ἄνθρωπο. Ἔτσι μέ τίς τρεῖς καταδύσεις συνθάπτεται ὁ ἄνθρωπος μέ τόν Χριστό. Με τίς τρεῖς ἀναβάσεις συνανασταίνεται μαζί του. Οἱ περιφορά τοῦ ἱερέως, τοῦ ἀναδόχου καί τοῦ βαπτισθέντος γύρω ἀπό τήν κολυμβήθρα εἶναι ἔκφραση χαρᾶς καί καλωσόρισμα τοῦ νέου μέλους ἀπό τήν Ἐκκλησία.
Τά βαπτιστικά ἐνδύματα, πρέπει νά ἔχουν λευκό χρῶμα. Τό λευκό χρῶμα συμβολίζει τή λαμπρότητα τῆς ψυχῆς. Στό λευκό χρῶμα ἡ Ἐκκλησία βλέπει τή λευκή στολή τῶν ἁγίων καί τῶν μαρτύρων στόν παράδεισο, τά λευκά ἐνδύματα τῶν ἀγγέλων στήν ἀνάσταση καί στήν ἀνάληψη, τά ἱμάτια τοῦ μεταμορφωμένου Χριστοῦ, τόν ὁποῖο ντύνεται ὁ νεοφώτιστος. Ἡ Λαμπάδα εἶναι τό σύμβολο τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Χριστοῦ, μαρτυρία τῆς αἴγλης καί τῆς δόξας πού δεχόμαστε ἀπό τό θεό. Εἶναι ἡ λαμπάδα τῆς πίστης μέ τήν ὁποία θά συναντήσουμε τό νυμφίο Χριστό. Τό κούρεμα τῶν μαλλιῶν γίνεται σάν προσφορά ἀπό τόν βαπτιζόμενο στόν Θεό. Εἶναι τρόπος εὐχαριστίας στόν Θεό πού ἔπλασε τόν ἄνθρωπο.
Μαζί μέ τό μυστήριο τῆς βάπτισης τελεῖται καί τό μυστήριο τοῦ χρίσματος. Μέ τήν συνεχόμενη μυστηριακή καί μαρτυριακή ζωή καί τήν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ μπορεῖ ὁ νεοφώτιστος νά ζεῖ «ἐν καινότητι ζωῆς» καί νά ἀνανεώνει τίς δυνάμεις πού πῆρε ἀπό τό βάπτισμα. Στό τέλος τοῦ μυστηρίου ὁ νέος ὀρθόδοξος Χριστιανός ἀξιώνεται γιά πρώτη φορά νά μεταλάβει τῶν ἀχράντων μυστηρίων. Ἀμήν!
Πηγές: – ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
– ΕΠΙΤΟΜΟΣ ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΚΔΟΣΙΣ ΔΕΥΤΕΡΑ 1955
– ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΙΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΜΑΝΤΖΑΡΙΔΗ
(Κείμενο τοῦ Διακόνου Κωνσταντίνου Θεοχάρους,
πού μεταδόθηκε στήν ἐκπομπή «Ἡ Φωνή τῆς Ἐκκλησίας» τοῦ Ἑλληνικοῦ Ραδιοφώνου τοῦ Λονδίνου)